Lwów, nazywany przed II wojną światową "małym Wiedniem" lub "małym Paryżem", na przełomie XIX i XX wieku przeżywał prawdziwy rozkwit architektoniczny. W tym okresie powstały tam liczne budynki w stylu secesji, które do dziś stanowią o wyjątkowym charakterze miasta. Choć obecnie znajdują się poza granicami Polski, lwowskie secesyjne kamienice są częścią polskiego dziedzictwa architektonicznego i świadectwem niezwykłej epoki w historii architektury.

Secesja - styl przełomu wieków

Secesja (znana także jako Art Nouveau, Jugendstil czy Modernismo) była międzynarodowym ruchem w sztuce i architekturze, który rozwinął się na przełomie XIX i XX wieku jako reakcja na historyzm i eklektyzm. Charakteryzowała się płynnymi, organicznymi liniami, inspiracjami ze świata przyrody, bogatą ornamentyką oraz wykorzystaniem nowych materiałów i technologii.

W różnych krajach secesja przyjmowała nieco odmienne formy, zachowując jednak podstawowe cechy wspólne: odejście od historyzmu, poszukiwanie nowych form wyrazu, asymetrię, dekoracyjność i inspiracje naturą. W Monarchii Austro-Węgierskiej, do której należał wtedy Lwów, secesja czerpała wiele wzorców z wiedeńskiej Secession, nie stroniąc jednak od lokalnych interpretacji i wpływów.

Lwów na przełomie wieków - kontekst historyczny

Aby zrozumieć fenomen lwowskiej secesji, należy poznać kontekst historyczny, w jakim się rozwijała. Na przełomie XIX i XX wieku Lwów był trzecim co do wielkości miastem w austriackiej części monarchii habsburskiej, po Wiedniu i Pradze. Jako stolica Królestwa Galicji i Lodomerii cieszył się znaczną autonomią kulturalną i gospodarczą.

Ten okres to czas dynamicznego rozwoju miasta - powstawały nowe dzielnice, budowano reprezentacyjne gmachy użyteczności publicznej, kamienice i wille. Lwów był miastem wielokulturowym, gdzie obok siebie żyli Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Ormianie i przedstawiciele innych narodowości, co wpływało na różnorodność kulturową i architektoniczną.

W sferze architektury dominował historyzm i eklektyzm, jednak wraz z nadejściem nowego stulecia coraz większą popularność zaczęła zdobywać secesja, która dotarła do Lwowa głównie z Wiednia, ale także z innych ośrodków europejskich.

Najwybitniejsi architekci lwowskiej secesji

Lwowska secesja to dzieło wielu architektów, jednak kilku z nich odegrało szczególnie istotną rolę w kształtowaniu architektonicznego oblicza miasta na przełomie wieków.

Władysław Sadłowski (1869-1940)

Jeden z najwybitniejszych architektów lwowskich, wykształcony w Wiedniu, gdzie miał okazję poznać nowe prądy w architekturze. Jego najsłynniejszym dziełem jest Dworzec Główny we Lwowie, wzniesiony w latach 1901-1904, łączący elementy secesji z historyzującymi detalami. Monumentalna fasada i hala główna dworca do dziś budzą zachwyt podróżnych.

Tadeusz Obmiński (1874-1932)

Absolwent Politechniki Lwowskiej, twórca wielu secesyjnych kamienic we Lwowie. Jego styl charakteryzuje się umiarkowaniem w stosowaniu dekoracji secesyjnej i harmonijnym połączeniem tradycji z nowoczesnością. Do jego najważniejszych dzieł należą kamienice przy ul. Akademickiej (ob. Prospekt Szewczenki) oraz gmach Towarzystwa Muzycznego.

Zbigniew Brochwicz-Lewiński (1877-1951)

Wykształcony w Karlsruhe architekt, który w swojej twórczości łączył elementy secesji z wpływami architektury angielskiej. Jest autorem m.in. willi przy ul. Metrologicznej oraz secesyjnych kamienic w centrum miasta.

Alfred Zachariewicz (1871-1937) i Jan Lewiński (1851-1919)

Duet architektów i przedsiębiorców budowlanych, którzy wspólnie zaprojektowali i zrealizowali wiele wybitnych budynków secesyjnych we Lwowie, w tym słynną kamienicę Segala przy ul. Akademickiej (ob. Prospekt Szewczenki) oraz pasaż Mikolascha.

Najważniejsze budowle secesyjne Lwowa

Lwowska secesja to ponad sto budynków rozsianych po całym mieście, od reprezentacyjnych gmachów użyteczności publicznej po kamienice czynszowe i prywatne wille. Oto niektóre z najważniejszych przykładów:

Dworzec Główny

Projekt Władysława Sadłowskiego z lat 1901-1904, łączący elementy secesji z neobarokiem. Monumentalna fasada z alegorycznymi rzeźbami i bogato zdobiona hala peronowa czynią z niego jeden z najpiękniejszych dworców w Europie Środkowej.

Kamienica Segala

Zlokalizowana przy ulicy Akademickiej 4 (obecnie Prospekt Szewczenki), zaprojektowana przez Alfreda Zachariewicza i Jana Lewińskiego. To jeden z najlepszych przykładów secesji lwowskiej, z bogato zdobioną fasadą, na której występują motywy roślinne, maski i fantazyjne stwory.

Pasaż Mikolascha

Przeszklona galeria handlowa projektu Alfreda Zachariewicza, łącząca ulicę Kopernika z placem Mariackim. Była to jedna z pierwszych tego typu konstrukcji w Europie Wschodniej, z nowoczesną stalową konstrukcją i szklanymi witrynami.

Kamienica "Pod Żelazną Gwiazdą"

Znajduje się przy ulicy Bohaterów Getta 4 (dawniej Bernsteina), zaprojektowana przez Salomona Riemera. Na fasadzie kamienicy znajdują się motywy roślinne, maski oraz charakterystyczna żelazna gwiazda, od której budynek wziął swoją nazwę.

Hotel "George"

Jeden z najstarszych hoteli we Lwowie, przebudowany w stylu secesyjnym w 1901 roku według projektu Hermana Hochedera. Fasada hotelu zdobiona jest alegorycznymi płaskorzeźbami oraz secesyjnymi ornamentami.

Charakterystyczne cechy lwowskiej secesji

Lwowska secesja, choć czerpała inspiracje z Wiednia i innych ośrodków europejskich, wykształciła pewne charakterystyczne cechy, które nadają jej lokalny, rozpoznawalny charakter.

Dekoracja fasad

Lwowska secesja charakteryzuje się bogactwem dekoracji fasad, na których występują:

• Motywy roślinne - stylizowane kwiaty (szczególnie róże, lilie i słoneczniki), liście, łodygi i pnącza
• Motywy zwierzęce - ptaki, owady, fantastyczne stwory
• Postaci ludzkie - najczęściej w formie masek, głów kobiecych lub alegorycznych figur symbolizujących sztukę, handel, przemysł
• Elementy geometryczne - fale, spirale, linie meandryczne

Materiały i techniki

W lwowskiej secesji stosowano różnorodne materiały, często eksperymentując z nowymi technologiami:

• Tynki szlachetne i faktury imitujące kamień
• Ceramika architektoniczna - glazurowane kafle, majolika
• Kute żelazo - w balkonach, kratach, ogrodzeniach
• Witraże - w oknach klatek schodowych i witrynach
• Mozaiki - w posadzkach i na ścianach

Układ przestrzenny

Secesyjne kamienice lwowskie często charakteryzują się:

• Asymetrycznymi fasadami z wykuszami, balkonami i loggiami
• Reprezentacyjnymi klatkami schodowymi z ozdobnymi balustradami
• Przeszklonymi dachami nad podwórzami i pasażami
• Funkcjonalnym rozplanowaniem mieszkań z wygodnymi pomieszczeniami

Znaczenie i dziedzictwo

Secesja lwowska, choć rozwijała się stosunkowo krótko (od końca XIX wieku do wybuchu I wojny światowej), pozostawiła trwały ślad w architekturze miasta. Jej znaczenie wynika z kilku czynników:

Nowatorstwo - secesja była pierwszym naprawdę nowoczesnym stylem, który zerwał z historycznym naśladownictwem i poszukiwał nowych form wyrazu.

Synteza sztuk - w secesyjnych budynkach architektura ściśle współgrała z rzeźbą, malarstwem, witrażownictwem i metaloplastyką, tworząc harmonijną całość.

Lokalny charakter - mimo czerpania z wiedeńskich wzorców, lwowska secesja wykształciła swój własny, rozpoznawalny język form, często łącząc nowoczesność z lokalnymi tradycjami.

Ochrona i badania

Obecnie, mimo że Lwów znajduje się poza granicami Polski, secesyjne dziedzictwo miasta jest przedmiotem badań polskich historyków architektury i konserwatorów. Podejmowane są także działania na rzecz ochrony i konserwacji tych cennych zabytków, często we współpracy polsko-ukraińskiej.

Warto pamiętać, że lwowska secesja jest wspólnym dziedzictwem kulturowym Polaków i Ukraińców, a także Żydów i innych narodowości, które tworzyły wielokulturową mozaikę przedwojennego Lwowa. Jako taka, zasługuje na ochronę, badanie i popularyzację zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie.